Crnu Goru očekuje popis stanovništva, domaćinstava i stanova a čitav proces prati niz dilema i političkih neslaganja, zahtjeva da se popis odloži kao i apeli građanima da bojkotuju popis.
Ako znamo da je cilj zvanične statistike jedne države da obezbijedi realnu sliku o stanovništvu i njegovim karakteristikama, te da pruži pouzdan osnov za buduće javne politike, bojkot nameće pitanje na koji način će Crna Gora kompletirati socio-demografsku sliku bez građana koji odluče da ne ustupite podatke popisivačima.
Na koji način će Crna Gora razvijati svoje društvo bez saznanja o jednom dijelu onih koji to društvo čine.
Može li se kombinovanom metodom do potpunije socio-demografske slike?
Iako se popis stanovništva u Crnoj Gori sprovodi tradicionalnom metodom „od vrata do vrata“, Uprava za statistiku (Monstat) ponudila je rješenje za popisivanje onih građana koji odluče da se odazovu bojkotu.
Podaci koji budu nedostajali, obrazložili su iz te institucije, nadomjestiće se iz administrativnih izvora.
Radi jasnijeg konteksta, administrativni izvori podataka su zapravo evidencije, registri, baze i drugi skupovi podataka o pravnim i fizičkim licima u Crnoj Gori kojima upravljaju državni organi. Kao što su CDT i Društvo statističara i demografa Crne Gore ukazali u publikaciji “50 pitanja i odgovora o popisu stanovništva u Crnoj Gori”, administrativni izvori podataka nekada mogu biti efikasniji od popisa, jer se ažuriraju na godišnjem nivou ili čak i češće u odnosu na tradicionalni popis koji se sprovodi svakih deset godina. Ipak, treba uzeti u obzir da država nema preciznu evidenciju o podacima građana, da administrativne baze ne moraju nužno biti pravovremeno ažurirane, jer veliki broj ljudi nema naviku, niti tu vrstu kulture da prijavljuje značajne promjene.
Zakon o popisu stanovništva Članom 23 daje ovlašćenja Monstatu i omogućava da koristi podatke iz administrativnih izvora, ali definiše i svrhu njihovog korišćenja – “radi obrade i upoređivanja sa podacima koji su prikupljeni popisom”.
Ova zakonska definicija potpuno jasno ukazuje šta Monstat može, a šta ne može da radi, ukoliko želi da poštuje Zakon.
Dakle, Monstat može da koristi administrativne izvore podataka sa identifikatorima, na primjer jedinstveni matični broj građana kako bi provjerio da li su građani dali tačne podatke prilikom popisivanja.
Međutim, zakonsko rješenje ne omogućava korišćenje administrativnih podataka kao vjerodostojnog izvora podataka za građane koji odluče da ne učestvuju u popisu.
Potpuno je jasno da bi primjena Zakona, na način na koji ga Monstat tumači, dovela do promjene metoda popisa za građane koji ne budu lično popisani. Umjesto tradicionalnom metodom, ti građani bi bili popisani na osnovu dijela podataka prikupljenih iz administrativnih izvora. Dakle, popis bi bio realizovan tzv. kombinovanom metodom, koju naš Zakon ne poznaje.
Sistemska ograničenja
Ograničavajuća okolnost za prikupljanje podataka kombinovanom metodom je činjenica da u Crnoj Gori ne postoji registar kućnih brojeva i adresa. Osim toga, u crnogorskom pravnom sistemu postoje zakonska ograničenja koja onemogućavaju pristup ličnim podacima i povezivanju istih iz više različitih registara.
Da bi popis bio realizovan na način na koji Monstat javno zagovara, neophodno je ispuniti nekoliko važnih preduslova.
Prije svega, potrebno je prilagoditi zakonodavni okvir u Crnoj Gori kako bi se omogućilo popisivanje lica koja ne budu lično pružila informacije popisivačima, a na osnovu dostupnih administrativnih izvora.
Zakonodavne izmjene podrazumijevaju prvenstveno izmjene Zakon o popisu stanovništva, domaćinstva i stanova kojima bi se definisalo sprovođenje popisa kombinovanom metodom, odnosno da će se administrativni registri koristiti i za one stanovnike koji nijesu obuhvaćeni popisom.
Potrebno je, dalje, pripremiti i izmjene Člana 2 Zakona o zaštiti podataka o ličnosti kako bi se Monstatu omogućilo uvezivanje administrativnih registara na osnovu JMBG, što do sad nije bilo moguće. Ovaj Zakon predstavlja još jednu važnu prepreku za rješavanje problema nedostajućih podataka.
S obzirom na to da Monstat za ovu svrhu nikada do sada nije koristio administrativne izvore tokom popisa, preduslov bi bio da ta institucija sprovede pilot istraživanje i procijeni svoje metode i kapacitete prije popisa. To bi podrazumijevalo da “testira” registre koje namjerava da koristi za procjenu stanovništva, da ih sve uveže prema JMBG građana i da ocijeni kvalitet tako dobijenih podataka shodno međunarodnim preporukama i principima zvanične statistike.
Dakle, Monstat mora imati jasno definisane smjernice za upotrebu administrativnih izvora odnosno metodologiju koja tačno definiše koji se podaci prikupljaju, način prikupljanja podataka, kombinovanje različitih izvora, uz procjenu koliko su ti izvori pouzdani.
Pored toga, trebalo bi da postoje planovi za korišćenje alternativnih izvora informacija, plan za angažovanje neophodnih tehničkih resursa, način obrade podataka, način zaštite ličnih podataka građana, plan za predstavljanje rezultata nakon testiranja ovog metoda.
I na kraju, nakon što se izmijene zakoni, pripremi metodologija i uradi pilot istraživanje koje bi pokazalo da su administrativni registri dovoljno kvalitetni da mogu da se koriste kao izvor za procjenu nedostajućih popisnih podataka, potrebno je i promijeniti Godišnji plani zvanične statistike i uvrstiti registarski popis kao redovno istraživanje i navesti kada će podaci biti dostupni javnosti.
Bez ispunjenja ovih preduslova, procjena koja bi se zasnivala na administrativnim izvorima za nedostajuće podatke imala bi ozbiljne nedostatke sa stanovišta poštovanja zakona, ali i metodoloških pravila.
Prilagođavanje sistemskih okolnosti i tehničkih kapaciteta Monstata za upotrebu administrativnih izvora tokom popisa predstavlja složen proces koji iziskuje vrijeme.
Vrijeme koje Crna Gora nema.
U popisni proces koji je za nešto više od dvije sedmice ulazimo sa otvorenim pitanjem kakvog će kvaliteta biti dobijeni podaci.
