Vješto plešući na ivici scenarija naučno-fantastičnog fillma B produkcije, društvenim mrežama više godina kruže tvrdnje (1, 2) da su krpelji korišćeni kao biološko oružje, što je dovelo do širenja lajmske bolesti, a pojavljuje se povremeno u vidu nekog pomalo sablasnog podsjetnika. Upravo ovih dana smo naišli na jednu od njih, u kojoj se navodi:
Jel znate kako nastaju bolesti??
U kasnim 1960-ima, državni laboratoriji za biološko oružje počeli su ubrizgavati krpeljima egzotične bolesti.
Ubrzo su ljudi u blizini počeli dobivati te bolesti. Lajmska bolest koju prenose krpelji je endemična.
I tako je jednog dana kinez pojeo šišmiša…
Uz ovu objavu podijeljen je i jednominutni video sa hrvatskim titlom:
Slučajevi lajmske bolesti rastu. CDC procjenjuje da je to pola milijuna slučajeva godišnje, što je u prosjeku 1 300 ljudi dnevno. Što mi mislimo odakle je ovo došlo? Lajmska bolest nije bila problem do vrhunca programa biološkog oružja u SAD-u. Sredinom 70-ih pojavile su se ove tri čudne bolesti. Lajmski artritis, stjenovita pjegava groznica, a zatim parazit zvan babesia. Dakle, imate nakupinu ovih prije rijetkih bolesti točno preko puta postrojenja za testiranje biološkog oružja američke vlade (…) Ovo savršeno nevidljivo oružje, to je nuklearka za sirotinju.
Iako su ovakve tvrdnje intrigantne i senzacionalističke, stvarnost je često manje dramatična, ali i puno važnija za razumijevanje i prevenciju bolesti.
Šta je lajmska bolest?
Lajmska bolest je zoonoza, što znači da se može prenijeti sa životinje na čovjeka i obratno. Institut za javno zdravlje Crne Gore piše da lajmska bolest napada cio ljudski organizam (posebno kožu, srce, nervni sistem i zglobove), a da je uzrokuje bakterija Borrelia burgdorferi, prisutna u SAD nekoliko vjekova a u Evropi od davnina, kako se navodi. Na ljude se prenosi ubodom zaraženog krpelja (Ixodes ricinus). Smatra se da je potrebno da krpelj hraneći se na koži provede između 36 i 48 sati da bi došlo do transmisije bakterije. Od najupečatljivijih simptoma, navode se povišena tjelesna temperatura, otok limfnih žlijezda, glavobolja, bolovi u mišićima i zglobovima.
Istorija lajmske bolesti
Lajmska bolest je prvi put prepoznata 1975. godine nakon što je kod velikog broja djece u gradu Lyme, Connecticut (SAD), dijagnostifikovan mladalački reumatoidni artritis. Istraživanja su pokazala da je većina zaražene djece živjela blizu šumovitih područja naseljenih krpeljima.
Postojanje bakterije Borrelia na sjeveroistoku SAD takođe prethodi američkom programu biološkog oružja. Studija koju su proveli istraživači sa Yalea, koji su uporedili genome B. burgdorferi iz različitih područja prikupljenih tokom 30-godišnjeg perioda, pokazala je da je bakterija prisutna u SAD-uduže nego ljudi — najmanje 60.000 godina.
Ovo podržava naučno prihvaćenije mišljenje o pojavi lajmske bolesti: da je ona dugo bila uspavana u Sjedinjenim Državama sve dok ekološke i ekonomske promjene nisu stvorile uslove koji su omogućili njen procvat i širenje.
Sam Telford, profesor sa Univerziteta Tufts u Bostonu, počeo je raditi na lajmskoj bolesti 1985. godine. Kao dio svoje doktorske teze, istraživao je da li muzejski primjerci krpelja i miševa sadrže dokaze o infekciji bakterijskim uzročnikom lajmske bolesti prije prvih poznatih ljudskih slučajeva u Americi sredinom 1970-ih.
Saradjujući sa mikrobiologom Davidom Persingom, otkrili su i u Studiji opisali da su krpelji iz South Forka na Long Islandu, prikupljeni 1945. godine, bili zaraženi. Naknadne studije pokazale su da su miševi sa Cape Coda, prikupljeni 1896. godine, takođe bili zaraženi.
Dakle, decenijama prije nego što je lajmska bolest identifikovana – i prije nego što su vojni naučnici mogli da je izmijene ili koriste kao oružje – bakterija koja je uzrokuje živjela je u divljini. Samo to je dokaz da je teorija zavjere pogrešna.
Teorije Zavjere i Plum Island
Jedna od popularnih teorija zavjere tvrdi da se epidemija lajmske bolesti pojavila u Connecticutu, kasnih 1960-ih, preko puta američkog sjedišta programa biološkog oružja na otoku Plum, u blizini New Yorka. Centar za životinjske bolesti Plum Island (Plum Island Animal Disease Center (PIADC)) je od 1954. godine služio kao ustanova za odbranu od životinjskih bolesti koje mogu uticati na sigurnost hrane, trgovinu i ekonomiju. PIADC je potvrdio da se nikada nije bavio proučavanjem lajmske bolesti, već je njihov primarni fokus bio na bolestima koje nisu prisutne u zemlji i koje bi se potencijalno mogle prenijeti.
Andrea Love, izvršna direktorica američke Fondacije za lajmsku bolest, istakla je za PolitiFact da Plum Island ,,nije imao kapacitet niti infrastrukturu za rad sa ljudskim patogenima”. Maria Diuk-Wasser, profesorica na Odsjeku za ekologiju, evoluciju i životnu sredinu Univerziteta Columbia, dodala je da bi lajmska bolest bila ,,užasno biološko oružje” jer bakterije i krpelji napreduju vrlo sporo.
Istraživanja pokazuju da je lajmska bolest endemična u Sjedinjenim Američkim Državama od 1970-ih godina zbog zagrijavanja klime i promjene pejzaža uzrokovane suburbanizacijom. To je izazvalo porast broja krpelja koji prenose bolest i životinja kojima se hrane.
Poređenje sa Covid-19
Pandemija Covid-19 dodatno je pojačala interesovanje za teorije zavjere. Još uvijek se raspravlja o porijeklu koronavirusa, a teorije zavjere sugerišu da je virus namjerno pušten iz laboratorija. Američki FBI je prošle godine izašao s izjavom da ,,već neko vrijeme procjenjuje da je izvor pandemije najvjerovatnije potencijalni laboratorijski incident u Wuhanu”. Ipak, još uvijek ne postoji konsenzus o porijeklu Covida-19. Anketa američkog think-thank-a Global Catastrophic Risk Institute (GCRI) pokazala je da većina stručnjaka vjeruje da je Covid-19 došao iz prirode, dajući prirodnoj, zoonotskoj teoriji prosječnu vjerovatnost od 77%..
Iako je porijeklo Covid-19 još uvijek nejasno, naučna zajednica se slaže da lajmska bolest ima prirodno porijeklo koje seže hiljadama godina unazad. Tvrdnje o lajmskoj bolesti kao biološkom oružju nemaju naučnu osnovu. Bolest je prisutna u prirodi hiljadama godina, a njeno širenje je povezano sa ekološkim promjenama i suburbanizacijom, a ne sa ljudskim manipulacijama. Umjesto da se prepustimo fantazijama i teorijama zavjere, važno je da se oslonimo na naučno potvrđene činjenice i radimo na prevenciji bolesti kroz edukaciju i odgovarajuće zdravstvene mjere. Samo tako možemo zaštititi naše zdravlje i zdravlje naših zajednica, oslanjajući se na stvarnost umjesto na mitove.
Stoga, ova objava dobija ocjenu – Teroija zavjere.
Ocjenu “Teorija zavjere” dobija medijski izvještaj koji daje neistinit ili neprovjerljiv opis neke pojave, događaja ili osobe, predstavljajući ih kao dio ili rezultat skrivenog plana (“zavjere”). Za ovakve sadržaje karakteristično je da iznose niz tvrdnji, predstavljenih kao činjenice, između kojih se utvrđuju uzročno-posljedične veze, bez nuđenja bilo kakvih kredibilnih dokaza.
