“Black friday”, odnosno crni petak već godinama je sinonim za popuste u širokom spektru proizvoda i usluga koje nude brojni brendovi, kompanije, firme… Dok listate promotivne akcije na internetu, kupoholičarsku euforiju će vam možda prekinuti tvrdnja o istorijskom porijeklu tog dana.
Tako je bilo i ove godine, pa je više korisnika Fejsbuka podijelilo objavu u kojoj navode da je “crni petak” povezan sa prodajom robova. (1, 2, 3)
“Crni petak je dan kada su američki kolonizatori prodavali crnce na buvljaku kao roblje”, navodi se u objavama.
Istorija Crnog petka
Izraz ‘crni petak’ prvi put je upotrijebljen još u 19. vijeku u Sjedinjenim Američkim Državama (SAD) i povezuje se sa finansijskom krizom.
“Dva brokera sa Wall Street-a, Džej Guld i Džim Fisk, radili su zajedno kako bi kupili što je više moguće zlata, nadajući se pritom da će cijena tako rasti i da će uspjeti prodati isto zlato za nevjerovatan profit. Tog petka 1869. godine, zavjera je konačno razotkrivena, što je poslalo berzu u slobodni pad, uslijed čega su bankrotirali svi, od barona sa Wall Street-a do farmera”, navedeno je na vebsajtu History.com, najpouzdanijoj platformi za istorijske činjenice.
Izraz se ponovo pojavio 50-tih godina prošlog vijeka, ali u negativnom kontekstu. Policija u Filadelfiji koristila je pojam “crni petak” kako bi opisala haos koji je nastao nakon Dana zahvalnosti, kada su kupci i turisti iz predgrađa preplavili grad uoči velike, godišnje fudbalske utakmice Vojske i Mornarice.
To je podrazumijevalo za gradsku službu rad i subotom, gužve, a neizostavne su bile i krađe.
Narednih godina trgovci su pokušavali da promijene konotaciju tog izraza, označavajući ga kao “veliki petak”.
Pitate se kako onda danas crni petak nestrpljivo iščekujemo?
Promjena je uslijedila tek nakon 30 godina, sa konceptom praznika „crveno ka crnom“. To se odnosilo na dan kada su oni trgovci koji loše posluju, dakle “u crvenom”, prelazili u crne, jer su u svojim sveskama obilježavali najveći profit u godini.
“Nakon što cijelu godinu poslovanja provedu u gubitku (“u crvenom”), trgovci navodno zarade veliku dobit (“odu u crno”) dan nakon Dana zahvalnosti, jer kupci tokom praznika troše mnogo novca na artikle sa popustima”, navedeno je na vebsajtu History.com.
Istorijske činjenice govore da je američki Kongres 1808. zabranio međunarodni uvoz robova, a pretraga relevantnih istorijskih izvora ne dokazuje da je termin “crni petak” ikada označavao dan kada su se Afrikanci prodavali kao roblje.
Raskrinkavanje je o ovoj temi i ranije pisalo.
Iz tog razloga, objave ocjenjujemo kao lažnu vijest.
Ocjenu “Lažna vijest” dobija originalni medijski izvještaj (u potpunosti proizveden od strane medija koji ga je objavio) koji u sebi sadrži činjenično pogrešne tvrdnje ili informacije. Za sadržaje koji se ocjenjuju kao lažne vijesti može se pouzdano utvrditi da su kreirani i diseminirani sa namjerom da dezinformišu javnost, to jest da tvrdnju koja je u potpunosti lažna predstave kao činjenicu.
