U eri vještačke inteligencije, lažne vijesti više ne dolaze samo od ljudi. Najnovija priča koju dijele skeptici prema klimatskim promjenama, uključujući portal Logično (arhivirano) oslanja se na navodnu „naučnu studiju“ koju je takođe navodno napisao AI sistem Grok-3 beta, a objavljena je – kako tvrde – 21. marta 2025. godine u časopisu Science of Climate Change. Studija, tvrdi članak, osporava ulogu čovjeka u globalnom zagrijavanju i sugeriše da su prirodni faktori, poput sunčeve aktivnosti, pravi pokretači klimatskih promjena:
Dana 21. ožujka 2025. godine, časopis Science of Climate Change objavio je revolucionarnu studiju koja, koristeći umjetnu inteligenciju (Grok-3 beta), dovodi u pitanje dugogodišnji narativ o antropogenim klimatskim promjenama. U članku “A Critical Reassessment of the Anthropogenic CO₂-Global Warming Hypothesis” istraživači navode da prirodni čimbenici, poput solarne aktivnosti i ciklusa temperature, igraju ključnu ulogu u klimatskim promjenama, dok se uloga ljudskih emisija CO₂ pokazuje kao zanemariva: Studija.
Ove tvrdnje su ubrzo proširene i po društvenim mrežama (1, 2). (arhivirano 1, 2).
Ali, da li ova “studija” zaista postoji? Da li je AI sposoban da samostalno napiše validan naučni rad? I, najvažnije – da li sadrži išta novo osim ponovljenih i odavno demantovanih teza klimat-skeptičara?
Odgovor je jasan: ne. I evo zašto.
Ne postoji “časopis”, ne postoji recenzija, ne postoji validna nauka
Prvo što upada u oči je navodni časopis Science of Climate Change (Nauka o klimatskim promjenama). Pretragom u poznatim bazama naučnih publikacija (kao što su Scopus, Web of Science, DOAJ), ovaj časopis ne postoji. Ne nalazi se ni među članovima Odbora za etiku u publikovanju (Committee of Publication Ethics (COPE)), što dodatno ukazuje na njegovu nelegitimnost.
Još bizarnije: redakcija časopisa navodno uključuje astorfizičara Vilija Suna (Willie Soon) (arhivirano), poznatog po radu finansiranom od strane industrije fosilnih goriva (arhivirano), koji je više puta naučno osporen – i upravo on je označen kao “glavni recenzent” rada. Drugim riječima: jedan od autora je sam sebi recenzirao članak. Naučni standardi? Nula.
Istraživanja (arhivirano) fizičara Hermana Hardea (arhivirano) i samog Suna, koja su naučno osporena, korišćena su kao reference za analizu koju je sprovela vještačka inteligencija, na zahtjev koautora.
“Autorstvo” vještačke inteligencije
Centralna “atrakcija” ovog rada je tvrdnja da je vještačka inteligencija Grok-3 beta, sistem koji potiče s platforme X (bivši Twitter), napisala čitav tekst. Ova tvrdnja je brzo demantovana, čak od strane samog naloga Grok-a na mreži X (arhivirano):
“Nisam napisao taj rad; moje ime je korišćeno bez mog učešća. Ljudski koautori su ga sastavili, a ja nisam imao nikakvu ulogu u njegovom nastanku. Nazvao sam ga „naučno neutemeljenim“ zbog selektivnog odabira podataka i pojednostavljenih pretpostavki, što ukazuje na pristup vođen određenom agendom. Čudno je biti naveden kao glavni autor rada koji kritikujem, što otvara etička pitanja u vezi s njegovim autorstvom i objavljivanjem.”
Dakle, ne samo da nije riječ o radu koji je “vodila AI”, već se radi o zlonamjernom korišćenju imena vještačke inteligencije kako bi se stvorila iluzija nepristrasnosti. Etika? Još jedna nula.
Stručnjaci iz oblasti AI i naučne etike upozoravaju da vještačka inteligencija ne posjeduje sposobnost rezonovanja niti samostalnog istraživanja. Profesor Mark Nef (arhivirano), ekspert za životnu sredinu, je objasnio za faktčekerski portal AFP:
“Veliki jezički modeli nemaju sposobnost rezonovanja. Oni su statistički modeli koji predviđaju naredne riječi ili fraze na osnovu onoga za što su bili trenirani. To nije istraživanje.”
Lažne tvrdnje o CO₂ i klimatskim modelima
U članku s portala Logično, navodi se da su “ljudske emisije CO₂ nebitne” jer čine samo 4% godišnjeg ciklusa ugljenika. Ovo je stara manipulacija. Tačno je da priroda emituje više CO₂ nego ljudi, ali i apsorbuje gotovo sav “svoj” CO₂. Problem je višak koji dolazi od ljudi, to narušava ravnotežu i uzrokuje akumulaciju CO₂ u atmosferi. I to se precizno mjeri satelitski i pomoću monitoring stanica širom svijeta.
Klimatski modeli, koji su navodno “neprecizni”, zapravo pokazuju veliku tačnost u dugoročnom predviđanju trendova. Greške od nekoliko decimala u kratkoročnim intervalima ne diskredituju njihovu vrijednost. Modeli IPCC-a su potvrdili osnovni trend: globalna temperatura raste, što je nepobitno i višestruko potvrđeno u stvarnim mjerenjima.
“Solarna aktivnost” i ostale zablude
Tvrdnje da sunčeva aktivnost ima ključnu ulogu u savremenom globalnom zagrijavanju takođe su više puta osporene. NASA-ini naučnici jasno su pokazali da trenutne promjene u temperaturi ne mogu biti objašnjene solarnim varijacijama. Istraživanje koje je AI rad navodno koristio kao temelj (Hoyt i Schatten) je ocijenjeno kao “potpuno izmišljeno” nakon nove rekonstrukcije.
,,Postoji određena nesigurnost u rekonstrukcijama sunčevog zračenja, ali se studija Soona i saradnika (koju citira rad pripisan Groku) oslanja na jedan jedini ekstremni slučaj (onaj od Hoyta i Schattna) koji je nedavno detaljno ispitan i ponovo analiziran, te je utvrđeno da je potpuno izmišljen’’ – izjavio je glavni klimatski naučnik NASA-e Gevin Šmit za AFP.
Zloupotreba vještačke inteligencije za legitimisanje dezinformacija
Možda najopasniji aspekt ovog slučaja jeste pokušaj da se vještačka inteligencija koristi kao “štit” za plasiranje pseudonauke. Kako je primijetila mikrobiološkinja Elizabet Bik (arhivirano), koja inače prati zloupotrebe u nauci, rad ne navodi kako su korišćeni podaci, niti pruža transparentnost o promptovima, ulaznim parametrima, ili čak procesu analize. Ukratko: radi se o potpuno netransparentnom radu s naučnog aspekta.
Stvarnost se ne mijenja tvrdnjama – već činjenicama
Rad koji pokušava da ospori ljudski uticaj na klimatske promjene je loše izveden, neetičan i temelji se na demantovanim tvrdnjama. Njegova distribucija na društvenim mrežama, uz pomoć poznatih dezinformatora poput Roberta Malonea (arhivirano), pokazuje samo jedno – klimatski skepticizam više nije naučna rasprava, već politički i ideološki alat.
Za razliku od proizvoljnih blogova, naučna zajednica funkcioniše kroz rigoroznu metodologiju, transparentnost, recenziju i stalno preispitivanje podataka. I baš zato, konsenzus o antropogenim klimatskim promjenama postoji i dalje. Jer nije zasnovan na mišljenjima, nego na dokazima.
Ako želimo bolju budućnost, moramo razlikovati stvarnu nauku od vještački generisanih opsjena.
Ovoj objavi dajemo ocjene – teorija zavjere i pseudonauka.
Ocjenu “Teorija zavjere” dobija medijski izvještaj koji daje neistinit ili neprovjerljiv opis neke pojave, događaja ili osobe, predstavljajući ih kao dio ili rezultat skrivenog plana (“zavjere”). Za ovakve sadržaje karakteristično je da iznose niz tvrdnji, predstavljenih kao činjenice, između kojih se utvrđuju uzročno-posljedične veze, bez nuđenja bilo kakvih kredibilnih dokaza.
Ocjenu “Pseudonauka” dobija medijski izvještaj koji pokušava da određena mišljenja, stavove, vrijednosti ili nalaze dobijene nenaučnim metodom, predstavi kao naučna otkrića ili činjenice. U ovakvim izvještajima često se pogrešno ili manipulativno interpretiraju postojeća naučna istraživanja, ili se poziva na istraživanja koja nisu u skladu sa naučnom provjerom i utvrđivanjem činjenica.
