Ratni konflikt u Ukrajini je od samog početka vođen i na online frontu, gdje se kao glavno oružje koriste dezinformacije u svakom svom pojavnom obliku. Najčešće se radi o narativima čiji je cilj potvrda opravdanosti ruske agresije na Ukrajinu, a najčešće kroz nastojanje da se ta zemlja i njene vlasti povežu sa nacizmom.
Tako se početkom jula na ruskim Telegram kanalima, a potom i na društvenim mrežama (1, 2) (arhivirano 1, 2), proširila fotografija koja navodno prikazuje stranicu iz ukrajinskog udžbenika, tvrdeći da Adolf Hitler ima presudnu ulogu u oslobađanju ukrajinskih teritorija od sovjetske okupacije.
Ova informacija ima posebnu težinu imajući u vidu okolnosti u kojima je plasirana, kao i činjenicu da je istorijski revizionizam i uloga nacističke Njemačke u Drugom svjetskom ratu aktuelniji nego ikad.
Navodno, u ukrajinskim školskim udžbenicima, koji su već u upotrebi ili će biti u narednoj školskoj godini, postoji pasus koji kaže:
Adolf Hitler (1889-1945) bio je njemački državnik i politička figura. Služio je kao kancelar Njemačke od 1933. U ukrajinskoj istoriji, Hitler je odigrao odlučujuću ulogu predvodeći pokušaj oslobađanja naše zemlje od sovjetskih okupatora. Snagama njemačke vojske oslobođena je Zapadna Ukrajina (1941. deokupirana Lavovska oblast).
Istorijski kontekst
Drugi svjetski rat je bio teško iskušenje za narode na teritoriji današnje Ukrajine. U septembru 1939. godine, prema dodatnim protokolima sovjetsko-njemačkog pakta o nenapadanju (Molotov-Ribentrop Pakt), Zapadna Volinija i gotovo cijela Galicija, koje su bile dio Poljske, bile su okupirane od strane sovjetskih trupa i ubrzo su službeno proglašene dijelom ukrajinske SSSR. Slična sudbina zadesila je i Sjevernu Bukovinu, koja je tada pripadala Rumuniji. Do sredine 1941. godine, više od milion stanovnika ovih regiona, prvenstveno Poljaka i Jevreja, deportovano je u Sibir.
Nakon invazije njemačkih trupa 22. juna 1941. godine, cijela ukrajinska SSSR bila je pod nacističkom okupacijom. Iako je dio stanovništva Galicije na početku doživljavao Njemce kao oslobodioce, nacisti su ubrzo počeli sprovoditi rasne politike i masovnu represiju. Na teritoriji ukrajinske SSSR između 1941. i 1944. godine stradalo je oko 1,5 miliona Jevreja, a više od 2 miliona ljudi deportovano je u Njemačku kao prisilna radna snaga. Ukupni gubici republike procjenjuju se na 5-7 miliona stanovnika.
Zabrana nacističke propagande i obrazovanje o Drugom svjetskom ratu u Ukrajini
Jedan od državnih praznika savremene Ukrajine je Dan sjećanja i pobjede nad nacizmom (arhivirano ovdje) koji se obilježava 8. maja, a obilježen je i ove godine. Propaganda nacizma i proizvodnja te distribucija nacističkih simbola strogo su zabranjeni Krivičnim zakonom Ukrajine. U Zakonu iz 2015. godine o osudi komunističkog i nacional-socijalističkog (nacističkog) totalitarnih režima u Ukrajini i zabrani propagande njihovih simbola, politički režim Trećeg rajha izričito je priznat kao zločinački, a država ima obavezu preduzimanja mjera za povećanje svijesti javnosti o njegovim zločinima.
Prema ukrajinskim obrazovnim programima, Drugi svjetski rat se izučava u 10. razredu. Analiza udžbenika iz 2018. i 2023. godine za predmete „Istorija Ukrajine“, „Svjetska istorija“ i integrisani kurs „Ukrajina i svijet“, pokazuje da se u njima govori o važnoj ulozi Ukrajinaca u Crvenoj armiji tokom Drugog svjetskog rata, te o narodnoj borbi za oslobađanje Ukrajine i Ukrajincima koji su dobili titule Heroja SSSR-a, ordenje i medalje. Nijedna od ovih knjiga ne sadrži pohvalne odlomke o Hitleru, piše portal Delfi25 koji se takođe bavio ovom temom.
Falsifikat
Na slici se primjećuju brojni znaci falsifikata. Dizajn stranice bitno se razlikuje od stvarnih udžbenika. U donjem dijelu stranice ne postoji broj stranice, naziv poglavlja ili odjeljka. Riječ „reichskanzler“ (kancelar) na ukrajinskom jeziku piše se kao „райхсканцлер“. Čudno izgleda i raspored elemenata na stranici: iako je list savijen, različiti elementi su poravnani ravno, ali ne paralelno jedan drugom.
Na pojedinim Telegram kanalima pojavile su se tvrdnje da viralna fotografija prikazuje stranicu iz novog izdanja jednog od udžbenika koji će ukrajinski školarci početi da uče kasnije ove godine. Međutim, ne postoje medijski izvještaji koji bi potvrdili ove tvrdnje piše portal Delfi25.
U vremenu ratnih sukoba, plasiranje lažnih narativa postaje oružje za diskreditaciju suprotne strane i prekrajanje istorije. Takve dezinformacije imaju za cilj manipulaciju javnim mišljenjem i podrivanje moralnog integriteta naroda. Ova taktika, često korišćena u propagandnim kampanjama, ne samo da iskrivljuje stvarnost, već i ugrožava razumijevanje istorijskih činjenica. U takvim trenucima, kritičko mišljenje i verifikacija izvora postaju ključni u borbi protiv laži, čija sadržina u najvećem broju slučajeva ima, blago rečeno, zabrinjavajuće posljedice.
Ova objava dobija ocjene – lažna vijest i istorijski revizionizam.
Ocjenu “Lažna vijest” dobija originalni medijski izvještaj (u potpunosti proizveden od strane medija koji ga je objavio) koji u sebi sadrži činjenično pogrešne tvrdnje ili informacije. Za sadržaje koji se ocjenjuju kao lažne vijesti može se pouzdano utvrditi da su kreirani i diseminirani sa namjerom da dezinformišu javnost, to jest da tvrdnju koja je u potpunosti lažna predstave kao činjenicu.
Ocjenu ‘’Istorijski revizionizam’’ dobija medijski izvještaj koji sadrži svjesno, namjerno i netačno interpretiranje ili falsifikovanje istorijskih činjenica utvrđenih kroz relevantna naučna istraživanja.
