Identitetska pitanja prožimaju gotovo svaki aspekt života u Crnoj Gori, a za dokazivanje svoje, odnosno „ispravne“ strane nerijetko se vraćamo nacionalnoj pripadnosti, popisima i istoriji – prebrojavanju koga je u kom razdoblju bilo više.
U skladu s tim, zagovornici strana oživljavaju stare, netačne tvrdnje o podacima popisa iz perioda Knjaževine, pa i Kraljevine Crne Gore.
Na Fejsbuku smo evidentirali objavu, u kojoj je kao izvor navedeno više naučnih i medijskih sadržaja, a prikazani su rezultati popisa sprovedenih od 1909. do 2011. godine.
U jednom od skrinšotova tih izvora navedena je tabela prema kojoj je, između ostalog, istaknut podatak o nacionalnom, odnosno etničkom izjašnjavanju stanovništva na popisu organizovanom 1909. godine:
„1909. godine u Knjaževini Crnoj Gori obavljen je popis po nacionalnoj pripadnosti po kome se oko 95% građana Crne Gore izjasnilo kao Srbi“.
Kao što je tim Raskrinkavanja prethodno dokazao, na popisu 1909. godine uopšte se nijesu prikupljali podaci o nacionalnosti.
U Uputstvu Ministarstva unutrašnjih djela za izvršenje popisa stanovništva i domaće stoke od 21. marta 1909. godine propisana su pravila vršenja popisa i informacije o podacima koji se prikupljaju. Uvidom u Uputstva, može se zaključiti da na popisu 1909. godine nije postojala rubrika za nacionalnost, već samo rubrike za državljanstvo ili „čiji je ko podanik“ i vjeroispovijest „koje je ko vjere“.
Tabela koja je objavljena na Fejsbuku prikazuje i podatak o nacionalnoj pripadnosti u periodu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Nakon popisa sprovedenog 1921. godine, kako je prikazano u tabeli, Crnogoraca nije bilo. Podaci ukazuju da su populaciju većinski činili oni koji su se izjašnjavaju kao Srbi.
“1921. okruzi Andrijevica, Bar, Kolašin, Nikšić, Podgorica i Cetinje u zvaničnoj statistici zavedeni pod Crna Gora, ukupno 199.227 stanovnika. Srbi: 181.989 ili 91,35%. Crnogorci: 0 ili 0,00%. Albanci:16.838 ili 8,455”.
Međutim, podaci popisa koje je objavio Istraživački centar slovenačke istoriografije, ukazuju da ni tada nije evidentirano pitanje nacionalnosti.
“Poslije Prvog svjetskog rata, prvi popis je sproveden 31. januara 1921. godine iako granice Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca još nisu bile definitivno utvrđene. Popis iz 1921. godine rađen je kao Popis 1910. po načelu “prisutnog stanovništva” i nije obuhvatio nacionalno izjašnjavanje”.
Rezultati ovog popisa objavljeni su 1924,, a definitivni tek 1932. godine.
Tokom popisa postavljena su samo pitanja o maternjem jeziku i vjeroispovjesti.
“U objavljenim rezultatima na osnovu jezika, klasifikovane su sljedeće grupe: a) narodi (Srbi ili Hrvati, Slovenci, Česi, Rusini /Ruteni, Malorusi/, Poljaci, Rusi, Madjari, Nijemci, Arnauti, Turci, Rumunji, Talijani, Englezi, Francuzi); b) ostali i c) nepoznato”.
Prema određenim naučnim izvorima, kategorija nacionalnosti se mogla potencijalno rekonstruisati ukrštanjem podataka o vjeroispovijesti i maternjem jeziku dobijenih na popisu 1921. godine. Ipak, ovaj podatak nije pouzdan, te ne može oslikavati stvarnu strukturu stanovništva u datom periodu.
Prvi popis u okviru kog je zaista postavljeno pitanje nacionalne pripadnosti sproveden je u socijalističkoj Jugoslaviji 1948. godine.
„U prvom poslijeratnom popisu 1948, kao i u svim prethodnim (1953, 1961, 1971, 1981. i 1991), pitanje narodnosti bilo je postavljeno u smislu jednakosti i slobodnog izjašnjavanja koje je bilo zajamčeno Ustavom, i to svim narodnostima i narodima koji žive na području Jugoslavije. Tako je narodnost bila subjektivni kriterij, a odgovor se upisivao prema slobodno izraženoj nacionalnoj pripadnosti stanovnika, što je garantirao Ustav. U uputama za popunjavanje popisnice postojalo je dodatno objašnjenje:
Uredba o kratkom popisu stanovništva u Federativnoj Narodnoj Republici Jugoslaviji, usvojena 10. marta 1947. godine, bila je pravni temelj za sprovođenje popisa. U uputstvu koje je sastavni dio Uredbe, šesto pitanje se odnosi na nacionalnost stanovništa.
“Svako lice upisaće koje je narodnosti, na pr.: Srbin, Hrvat, Slovenac, Makedonac, Crnogorac, Mađar, Šiptar, Rumun itd“.
Podaci nekadašnjeg Saveznog zavoda za statistiku (strana 21.) pokazuju da su navodi u Fejsbuk objavi koji se odnose na konačne rezultate popisa sprovedenih od 1948. do 1981., kao i nacionalnu pripadnost, zapravo tačni. Takođe, na sajtu Uprave za statistiku Monstat moguće je potvrditi navode za rezultate popisa od 1991. do 2011. godine.
Ipak, zbog jasnih dokaza koji ukazuju da podaci o demografskoj strukturi stanovništva u Crnoj Gori, odnosno nacionalnoj pripadnosti evidentiranoj nakon popisa 1909. i 1921. nijesu tačne, objavu na Fejsbuku označavamo kao dezinformaciju.
Ocjenu “Dezinformacija” dobija medijski izvještaj koji u sebi sadrži “miks” činjenica i netačnog ili poluistinitog sadržaja. U ovakvim slučajevima, mediji ne moraju nužno biti svjesni netačnih informacija koje su objavljene zajedno sa istinitim. Takođe, ovom ocjenom biće tretirani i izvještaji koji imaju lažne atribucije ili naslove koji ne oslikavaju tekst u smislu tačnosti informacija.
