Kada se pomene ‘crni petak’ kupoholičarima se odmah otvaraju novčanici, a dezinformatorima, već godinama, ideje o simbolici tog naziva. Njih često pripisuju tragičnoj istoriji trgovine robovima.
Jedan Fejsbuk korisnik objavio je sljedeći post, koji prati i fotografija:
Crni petak uopće nema veze sa popustima po trgovačkim centrima. To je pokušaj Amerike da speru ljagu sa jednog sramotnog datuma u svojoj povijesti. 24.9.1800. godine održan je ‘sajam robova’, na njemu su američke ‘gazde’ i farmeri mogli da kupe robove po diskontnim cijenama. Bio je petak i od tog dana, pa svake godine na prvi petak posle Dana zahvalnosti održavao se taj sajam. Robovi su , kao što znamo, bili crnci, pa se zbog toga taj dan nazivao Black Friday i svijet se navukao, a nažalost i mi na tu glupost. Kupujete i vi na taj dan?
Crni petak i istorija
Izraz ‘crni petak’ prvi put je upotrijebljen još u 19. vijeku u Sjedinjenim državama i nije se odnosio na prazničnu kupovinu poslije Dana zahvalnosti, već na finansijsku krizu, odnosno, na krah američkog tržišta zlata 24. septembra 1869. Dva ozloglašena finansijera sa Volstrita, Džej Guld i Džim Fisk, imali su plan da otkupe što više nacionalnog zlata, nadajući se da će mu to podići cijenu, što bi dovelo do lake i nevjerovatne zarade. Zavjera je otkrivena tog petka u septembru, što je dovelo do bankrota svih, od barona sa Volstrita do farmera.
Taj izraz, ali u negativnom kontekstu opet se pojavljuje 50-tih godina prošlog vijeka, kada ga je policija u Filadelfiji koristila da opiše haos koji je nastao nakon Dana zahvalnosti, kada su kupci i turisti iz predgrađa preplavili grad uoči velike, godišnje fudbalske utakmice Vojske i Mornarice. Taj dan im je stvarao glavobolju, jer su mnogi morali da zaborave na slobodnu subotu, zbog ogromne gužve, u kojima su se dešavale i brojne krađe.
U narednim godinama trgovci su u toj državi pokušavali da promijene konotaciju tog izraza i dana, pa su ga označavali kao ‘veliki petak’. Ipak, do pozitivnog ishoda se došlo nakon 30 godina, sa konceptom praznika „crveno ka crnom“, što se odnosilo na dan kada su oni trgovci koji loše posluju, dakle “u crvenom”, prelazili u crne, jer su u svojim sveskama obilježavali najveći profit u godini.
O tome je pisao i New York Times, koji je i izvještavao o toj finansijskoj krizi iz 1869. godine.
Nepostojeći događaj
Pretražujući sve relevantne izvore, nigdje ne stoji tvrdnja da se ‘crni petak’ povezuje sa kupovinom robova u 19. vijeku, što su analizirale i kolege iz Politifacta. Takođe, pretražujući glavne istorijske datume, nigdje nije evidentirano da je 24.9.1800. godine održan ‘sajam robova’, kako se to navodi u postu.
Tih godina, međutim, ropstvo je itekako bitisalo u toj državi, pa je Kongres 1808. zabranio međunarodni uvoz robova. Ipak, broj porobljenog stanovništva u SAD u narednih 50 godina je utrostručen i oko 1860. je dostigao četiri miliona, od čega je više od polovine živjelo u južnjačkim državama.
U znak sjećanja na njih, 2018. godine u Alabami je otvoren Nacionalni memorijal za mir i pravdu, u cilju promovisanja razmišljanja o istoriji rasne nejednakosti u SAD, čije posljedice se i danas osjećaju u tom društvu. Upravo fotografija koja prati ovu objavu je iz tog memorijala, što smo otkrili uz pomoć programa za pretragu fotografija na internetu Tineye.
Kada se podvuče linija, nema nikakvih dokaza da se termin vezuje za ropstvo, stoga ovoj objavi dajemo ocjenu ‘lažna vijest’.
Ocjenu “Lažna vijest” dobija originalni medijski izvještaj (u potpunosti proizveden od strane medija koji ga je objavio) koji u sebi sadrži činjenično pogrešne tvrdnje ili informacije. Za sadržaje koji se ocjenjuju kao lažne vijesti može se pouzdano utvrditi da su kreirani i diseminirani sa namjerom da dezinformišu javnost, to jest da tvrdnju koja je u potpunosti lažna predstave kao činjenicu.
