Nedavno smo pisali da čuveni kubanski lider Fidel Kastro nije izgovorio: “Sledeći rat u Evropi biće između Rusije i fašizma, samo što će se fašizam tada zvati demokratija”. Društvenim mrežama odavno kruži navodni citat još jednog velikog, ako ne i jednog od većih državnika, Vinstona Čerčila.
U objavama koje su aktuelne i ovih mjeseci, pripisuje mu se da je rekao (1, 2) (arhivirano: 1, 2):
“Najbolji argument protiv demokratije je petominutni razgovor sa prosečnim glasačem.”
Međutim, ne postoji dokaz da je Čerčil to ikada izgovorio. To potvrđuje istraživanje kolega iz Snopes-a. U njemu se navodi: (arhivirano: ovdje)
“Ričard M. Lengvort, akademik koji je istraživao Čerčila na Hilsdejl koledžu, identifikovao je dotični citat kao uobičajenu pogrešnu atribuciju u „Čerčil sam sebi: definitivna zbirka citata“ iz 2008. godine. Tamo je Lengvort, koji je bio urednik knjige, napisao da je izreka „obično citirana, ali bez pripisivanja“.
Međunarodno Čerčilovo društvo je takođe izdvojilo ovaj citat o demokratiji na stranici koju društvo održava (arhivirano: ovdje) sa „Pripisanim Čerčilovim citatima koje Vinston nikada nije izgovorio“, napominjući: „Iako je ponekad očajavao zbog sporosti demokratije da djeluje za njeno očuvanje, Čerčil je imao pozitivniji stav prema prosječnom biraču“.
U našoj nezavisnoj istrazi ovog citata, nijesmo pronašli nijedan primjer citata — bilo da se pripisuje Čerčilu ili ne — objavljen prije sredine 1990-ih kada je počeo da se pojavljuje u novinama i knjigama.”
Karmel Mekkubri iz Njujork Tajmsa objavila je 2017. tekst (arhivirano: ovdje) pod naslovom: “Nemojte ih citirati”, u kojem obrazlaže da često nailazi na citate koji su pogrešno pripisani nekadašnjim američkim predsjednicima Tomasu Džefersonu i Abrahamu Linkolnu. Tu pominje i Čerčila i navodi:
“Po mom iskustvu, Linkoln je popularan izvor sumnjivih citata za kolumniste, ali on blijedi u poređenju sa Vinstonom Čerčilom i Džefersonom…
Za sve ovo dijelom su kriva naša pogrešna sjećanja, ali veći problem je internet. Na velikom broju sajtova za prikupljanje citata na vebu Džeferson kaže „vječna budnost“ ili Čerčil koji kaže: „Najbolji argument protiv demokratije je petominutni razgovor sa prosječnim glasačem“. Čini se da su kreatori tih sajtova prilično vješti da se postaraju da budu prvi u rezultatima kada kolumnista pretražuje „Džefersonove citate o slobodi“.
Pretragom drugih baza Čerčilovih citata, ishod je isti. (arhivirano: 1, 2) S obzirom na težinu njegovih navodnih riječi, makar bi osnovna pretraga trebalo da da neke rezultate, ako ne i neko stručnije štivo gdje bi one bile pohranjene.
Osim Čerčila i Kastra, Raskrinkavanje je pisalo i o drugim citatima pogrešno, ili čak lažno, pripisanim i drugim svjetskim liderima kao što su Vladimir Putin ili Margaret Tačer, ali i drugim poznatim ličnostima kao što su Klint Istvud, Mel Gibson, Tesla itd.
Kao što smo već pisali, iako na prvu loptu može djelovati benigno što je neki citat pripisan nekome čiji nije, ovaj obrazac se konstantno ponavlja i govori u prilog tome da se na internetu može reći bilo šta, pripisati bilo kome i da to na kraju postane uvriježeno mišljenje ili čak pokušaj istine. Međutim, tu postoji ogromni potencijal za manipulaciju u momentima kada se riječi neće stavljati u usta onima koji više nijesu sa nama, ili holivudskim vedetama, već aktuelnim svjetskim liderima, u momentima političkih i ratnih kriza širom planete.
Sporne objave dobijaju ocjenu – lažna vijest.
Ocjenu “Lažna vijest” dobija originalni medijski izvještaj (u potpunosti proizveden od strane medija koji ga je objavio) koji u sebi sadrži činjenično pogrešne tvrdnje ili informacije. Za sadržaje koji se ocjenjuju kao lažne vijesti može se pouzdano utvrditi da su kreirani i diseminirani sa namjerom da dezinformišu javnost, to jest da tvrdnju koja je u potpunosti lažna predstave kao činjenicu.
