Pandemija koronavirusa je početkom marta došla prvo u region, a zatim i u Crnu Goru. Nju, u eri društvenih medija, prati i infodemija, oličena u širenju lažnih informacija panike i straha.
Crnogorski uticajni mediji su do sad uglavnom odgovorno odigrali svoju društvenu ulogu. Držali su se zvaničnih informacija i uzdržavali su se od objavljivanja glasina, pretpostavki i neprovjerenih informacija.
Neki čitani portali su odlučili i da uvedu nepopularnu, ali potrebnu mjeru ukidanja komentara u realnom vremenu, i na taj način pomogli da se ograniči širenje različitih negativnih uticaja.
Međutim, na desnom i tabloidnom kraju medijske scene, poznati dezinformacioni akteri su, ranije poznate, antidemokratske i antizapadne narative „prepakovali“ i prilagodili situaciji izazvanoj koronavirusom.
I dio korisnika društvenih medija doprinosio je širenju lažnih vijesti, diskriminacije i stigme. Neki su to činili iz neznanja, postajući nesvjesni proliferatori dezinformacija. Međutim, postoje i oni koji su svjesno promovisali teorije koje su u suprotnosti sa naučnim i stručnim zaključcima i zagovarali diskriminatorne prakse.
U nastavku dajemo najvažnije zaključke o štetnim narativima i dezinformacijama koje je tim Centra za demokratsku tranziciju (CDT) pripremio na osnovu monitoringa koji sprovodimo kroz projekat Raskrinkavanje.me. Zaključci se odnose pojave koje smo zabilježili u periodu od 10. do 25. marta.
Infodemija koronavirusa je u Crnoj Gori počela mitovima o prenošenju bolesti i netačnim savjetima za njeno sprečavanje i liječenje. Najopasniji uvezeni narativ je ovaj da koronavirus nije opasan. Zatim su se proširile dezinformacije o skrivanju stvarnog broja zaraženih.
Pandemija koronavirusa poslužila je mnogim regionalnim medijima za širenje rasističkih stereotipa, a nakon eskalacije epidemije u Tuzima i u Crnoj Gori, internet fašisti skriveni iza lažnih imena i pokušaja satire, širili su opasne, i nadamo se, kažnjive narative o albanskom narodu.
Vlada Crne Gore je počela da objavljuje podatake o licima u obaveznoj samoizolaciji, što smo ocijenili kao lošu odluku koja je dala vjetar u leđa „online milicijama“ koje su krenule u stigmatiziranje građana i analizu njihovih privatnih života. Čak je pokrenuta je i aplikacija koja ima za cilj mapiranje lokacija onih koji su u samoizolaciji.
Srpska pravoslavna crkva (SPC) je obustavila ulične procesije, ponudila pomoć i prihvatila vladine mjere, dok su, te iste mjere, neki njeni predstavnici drugačije razumjeli: promovisali su opasne teorije o otpornosti kašičice za pričešće na koronavirus, i o profilaktičkom efektu crkvenih zvona, održavali vjerske skupove, a neki čak i ilegalno prelazili granicu. Tako je SPC širila dva narativa koja su često bila kontradiktorna.
Infodemiju karakteriše i intenzivan anti-EU narativ, koji je, na ovi prostorima, eskalirao nakon izjave srpskog predsjednika Aleksandra Vučića o nepostojanju evropske solidarnosti. Glavna teza ovog narativa je da je EU ostavila na cjedilu Zapadni Balkan. Širenje je dalje nastavljeno kroz netačne priče o zabrani izvoza medicinske opreme od strane EU.
Tu su i poznati anti-NATO narativi, koji prate godišnjice intervencije u SRJ. Priče o zločincima, hitlerovcima i ubicama, potkrijepljeni poznatim lažnim brojevima i izjavama žive svoje uobičajeno proljeće na Balkanu. Ovaj put su i osnažene teorijama zavjere vezanim za vojnu vježbu koja je bila planirana za ovo proljeće i koja je zbog pandemije odložena, ali narativom da je Crna Gora “utamničila” ruske turiste i onemogućila njihov povratak u zemlju.
Raskrinkavanje.me će se u narednom periodu, nastaviti sa monitoringom i objavljivanjem zaključaka o ovim pojavama. Pozivamo tužilaštvo da se i ono detaljnije pozabavi ovim i provjeri da li u nekim objavama ima elemenata krivičnog djela. A građane pozivamo na oprez, pažljivo čitanje, filtriranje informacija i korišćenje kredibilnih izvora.
